Koffie geschiedenis: waar komt koffie vandaan?

Altijd al willen weten waar koffie vandaan komt? Of hoe het komt dat er zoveel landen zijn waar koffie wordt geproduceerd? En waarom tegenwoordig bijna iedereen een espresso machine in huis heeft?

Lees hier de geschiedenis en oorsprong van koffie!

Oorsprong van koffiebonen: de ontdekking van de koffiebes

Waar komt koffie vandaan? Dit is lastig te achterhalen, maar er zijn genoeg legendes over koffie verspreid.

De meest geaccepteerde is die van een geitenhoeder in Ethiopië, genaamd Kaldi (ook wel bekend van de gelijknamige keten in Nederland) of Chalid die leefde in het jaar 300 na Christus.

Wie heeft koffie uitgevonden: springende, opgewonden geiten

Springende geiten: de ontdekkers van de koffie!

Deze Kaldi trok met zijn geiten door de bergen in Abessinië, dat nu bekend staat als Ethiopië. Volgens de overlevering zou hij gemerkt hebben dat zijn geiten opvallend energiek waren nadat ze van de bessen van een bepaalde struik hadden gegeten.

Ze maakten de gekste sprongen, maakten veel lawaai en weigerden mee terug te gaan naar huis.

Nieuwsgierig geworden waar dit door kwam, nam hij vervolgens zelf wat van de besjes van deze struik. De besjes smaakten lichtzoet en bestonden uit een laagje vruchtvlees, met zaadjes in de kern.

Toen hij op deze zaden kauwde, kreeg hij het gevoel dat hij alles aan kon. Hij kreeg energie en dacht dat hij niet meer moe zou worden.

Koffie herkomst: de eerste koffiedrinkers

Bovenstaande is slechts een legende, eentje die moeilijk te controleren is op feiten.

Toch wordt algemeen aangenomen dat Arabieren de eerste koffiedrinkers waren.

Zij begonnen een soort brouwsel te maken van de bessen en de bladeren, dat Qahwa werd genoemd (betekenis: het opwindende).

Zo zou de profeet Mohammed, de stichter van de Islam, al ruime hoeveelheden qahwa gedronken hebben om wakker te kunnen blijven voor zijn nachtelijke gebeden.

In de 15e eeuw maakte dit koffiebrouwsel al deel uit van het dagelijkse leven in de Arabische wereld. Dit wordt ook bevestigd door Europese ontdekkingsreizigers die aan het einde van de 15e eeuw in de koffiehuizen terechtkwamen in het Midden-Oosten.

In die tijd werden de koffiebonen ook al gemalen, maar in plaats van het te mengen met water werd het met dierlijk vet of olie vermengd en vervolgens tot een bal gekneed. Koffie zetten vroeger ging dus heel anders.

Reizigers en jagers namen deze bal als energiebron mee tijdens verre reizen. Van het vruchtvlees werd in die tijd ook wijn gemaakt. De wijn kreeg dezelfde naam, namelijk qahwa.

De verspreiding van koffie door de Nederlanders

Geschiedenis koffie: van Ethiopië naar Jemen

Een drankje waar je opgewekt van wordt, maar niet dronken, kreeg natuurlijk snel veel bekendheid. Zo ontstonden er koffiehuizen. De eerste was in Mekka, aan de andere kant van de Rode Zee t.o.v. Ethiopië.

In deze koffiehuizen kon men gezellig samenkomen om nieuws, gedichten en verhalen uit te wisselen onder het genot van het verkwikkende drankje. Mekka was in die tijd het belangrijkste pelgrimsoord, wat ook de eerste “verspreiding” verklaart.

Een andere ontwikkeling was de bloeiende koffiehandel in Mokka, een kleine havenstad gelegen in Jemen, precies aan de andere kant van de Rode Zee t.o.v. Ethiopië (niet te verwarren met Mekka).

Mokka werd gesticht in de 14e eeuw en was van de 15e tot de 17e eeuw de belangrijkste handelsplaats voor koffie in de wereld.

Koffiehandel over in Turkse handen

De Turkse sultan van Constantinopel, Selim I, veroverde tussen 1516-1518 de landen Syrië, Palestina, Jemen en Egypte.

Deze landen werden in het Ottomaanse rijk ingelijfd, en dat betekende dat de koffiehandel in Jemen vanaf dat moment werd beheerst door de Turken.

Mokka bleef hierbij nog steeds de belangrijkste handelsstad. De koffiebonen werden via Mokka naar Suez verscheept (Egypte), alwaar het via kamelen weer werd verspreid naar de hoofdstad van Egypte (Alexandrië).

In de haven van Alexandrië ontstond een levendige handel met de kooplieden uit Venetië en Frankrijk.

De Turken deden er alles aan om deze lucratieve handel voor zichzelf te houden en hadden daardoor een monopolie op zowel de teelt van- als handel in koffiebonen.

Oorsprong koffie Europa: de opkomst van het koffiehuis

Na de verovering van Egypte door Salim I, bereikte de koffie in 1517 Constantinopel (het huidige Istanbul). Van daaruit kende het een snelle verspreiding.

In 1530 had het koffiedrinken zich reeds in Damaskus gesetteld. Twee van de bekendste koffiehuizen in Damaskus waren het “Cafe van de Rozen” en koffiehuis “Poort van de Verlossing”.

Hoewel er tot 1554 in Constantinopel geen koffiehuizen te vinden waren, werden ze al snel beroemd om hun luxueuze inrichting; de eigenaars wedijverden met elkaar om de gunst van de klant.

De koffiehuizen werden ontmoetingsplaatsen voor zowel vrienden als zakenlieden en vormden steeds meer het toneel voor politieke debatten en discussies.

In 1592 verscheen er in Venetië een boek met daarin zeer gedetailleerde tekeningen en beschrijvingen van de koffieplant, geschreven door de Italiaanse arts Prosper Alpinus.

Vanuit Venetië, dat in die tijd een belangrijke verbindingshaven was, veroverde de koffie half Italië.

In eerste instantie stuitte dit tegen de borst van de Christenen, onder leiding van Paus Clemens VIII die het verkwikkende drankje – of het “duivelse brouwsel” – in eerste wilde verbieden.

Echter, hier kwam hij van terug en sprak de zegen over drankje uit alsof het een door God gegeven geschenk was. Vanaf dat moment kochten de Venetiaanse kooplieden schepen vol koffie en opende zich in Venetië 1645 het allereerste “christelijke” Europese koffiehuis.

Andere, grote Europese en andere wereldsteden bleven niet achter: in 1650 volgde Oxford, in 1651 Londen, in 1664 Den Haag, in 1677 Hamburg en in 1689 Parijs, Boston en New York.

VOC smokkelt koffie naar Malabar & Java

De immer ijverige Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) wist dat alleenrecht te omzeilen. In 1616 maakte de VOC kennis met koffie.

In de eerste instantie was koffie niet zo interessant voor de VOC, maar vanaf 1660 werd de handel interessant omdat de vraag naar koffie steeg.

Om aan deze vraag te voldoen vestigden ze een handelshuis in Mokka, waardoor de VOC uitgroeide tot de belangrijkste aanvoerlijn richting Europa.

Echter, omdat de prijzen door de hoge vraag ook stegen, probeerden de Hollanders op een goedkopere manier aan de koffie te komen.

Het lukte de Nederlanders om in Aden (Jemen) een koffieboom te stelen, het mee te nemen en elders weer te planten.

De eerste poging om de koffieplant te laten aarden was in Malabar (Indiaase westkust). Vervolgens werd in 1699 de koffieplant op Java geplant, en door de juiste omstandigheden groeide dit uit tot een ware koffiecultuur.

Ook werden er bomen geplant op Sumatra, Timor, Bali, Ceylon (het huidige Sri Lanka) en andere Oost-Indische eilanden.

Korte tijd later was de koffieaanplant op Java groter dan in Arabië, en groeide Amsterdam uit tot het absolute centrum van de wereldhandel in koffie.

Mokka had haar monopoliepositie verloren.

De koffieplant maakt de overtocht naar Amerika

De Nederlanders deden echter iets merkwaardigs. In 1714 gaf de burgemeester van Amsterdam een jonge koffieplant als geschenk aan Koning Lodewijk XIV van Frankrijk. 

De koning gaf het bevel de koffieplant te planten in de Koninklijke Botanische Tuin in Parijs.

Verder gaf hij generaal Gabriel Mathieu de Clieu de opdracht om de koffieboom te verschepen naar Amerika.

Ondanks een moeizame reis slaagde hij erin om de koffieboom veilig te vervoeren naar Martinique. Eenmaal geplant, groeide de koffieboom verder met als resultaat: de verspreiding van meer dan 18 miljoen koffiebomen op het eiland Martinique in slechts 50 jaar.

Hoe gevaarlijk deze exercitie ook leek, ook hier waren de Nederlanders de eersten die begonnen met de verspreiding van de koffie in Midden-en Zuid-Amerika. 

Ze namen in 1712 koffiebomen mee naar de Nederlandse kolonie Suriname. De eerste oogst werd weer geëxporteerd naar Nederland in 1718.

Vanuit Suriname werden ook plantages opgericht in Frans-Guyana. In 1730 introduceerde de Britten koffie in Jamaica, waar tegenwoordig een van de meest beroemde en duurste koffie ter wereld wordt geteeld, namelijk in de Blue Mountains.

Langzamerhand werd Centraal Amerika voorzien van de bijzondere plant.

Er wordt algemeen aangenomen dat de koffieplant in Braziliaanse handen is gekomen nadat Francisco de Mello Palheta door de keizer werd gestuurd naar Frans-Guyana om een koffieplant te bemachtigen.

De Fransen waren niet bereid om te delen en de missie Palheta mislukte. Echter werd deze knappe Francisco bemind door de vrouw van de Franse gouverneur. 

Als afscheidscadeau gaf ze hem daarom een groot boeket “bloemen”, waar binnenin een aantal koffiezaadjes waren verstopt. Genoeg om een eigen plantage te beginnen.

Vandaag de dag is Brazilië het grootst koffieproducerende land.

Veelgestelde vragen